የኢትዮጵያ ሰብአዊ መብቶች ኮሚሽን (ኢሰመኮ) ከሰኔ ወር 2015 ዓ.ም. እስከ ሰኔ ወር 2016 ዓ.ም. ያለውን ጊዜ የሚሸፍነውን 3ተኛው የኢትዮጵያ ዓመታዊ የሰብአዊ መብቶች ሁኔታ ባለ 132 ገጽ ሪፖርት ዛሬ ይፋ አድርጓል፡፡ ሪፖርቱ በበጀት ዓመቱ በተሰበሰቡ መረጃ እና ማስረጃዎች መሠረት ሀገራዊ የሰብአዊ መብቶች ሁኔታን ጠቅለል ባለ መልኩ የሚያሳይ ሲሆን፣ መልካም እመርታዎች፣ አሳሳቢ ጉዳዮች፣ ምክረ ሐሳቦች እና በቀጣይ ትኩረት የሚሹ ጉዳዮችንም በዝርዝር አካቷል።
ዓመታዊ ሪፖርቱ ኢሰመኮ የትኩረት መስክ አድርጎ በለያቸው የሲቪልና የፖለቲካ፣ የማኅበራዊና ኢኮኖሚያዊ፣ የሴቶችና ሕፃናት፣ የአካል ጉዳተኞችና አረጋውያን፣ የስደተኞች፣ የሀገር ውስጥ ተፈናቃዮች እና ፍልሰተኞች መብቶች ዘርፎችን የተመለከተ ሲሆን፤ በተጨማሪም ከአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ ቁጥር 6/2015 አተገባበር ጋር ያለውን የሰብአዊ መብቶች ሁኔታ፣ በጥበቃ ሥር ያሉ ሰዎች እና የታራሚዎች የሰብአዊ መብቶች አያያዝ ሁኔታን፣ በ4 ክልሎች የተካሄደውን የ6ኛው ዙር ቀሪ እና ድጋሚ ምርጫ የሰብአዊ መብቶች ክትትል፣ በኢሰመኮ የተስተናገዱ የሰብአዊ መብቶች ጉዳይ አቤቱታዎች እና አህጉራዊና ዓለም አቀፋዊ የሰብአዊ መብቶች ግዴታዎችን ከመወጣት አንጻር ኢትዮጵያ ያለችበት ሁኔታንም በዝርዝር አብራርቷል።
በሪፖርት ዘመኑ ከተመዘገቡ የሰብአዊ መብቶች ሁኔታን ማሻሻል ከሚያስችሉ ቁልፍ ክስተቶች እና እመርታዎች መካከል የሽግግር ፍትሕ ፖሊሲ መጽደቁ በዋነኝነት የሚጠቀስ መሆኑን አስታውሶ፤ ከታጠቁ ኃይሎች ጋር የተጀመሩ ሰላምን የማምጣት እንቅስቃሴዎች አበረታች ቢሆኑም ዘላቂ እንዲሆኑ ሂደታቸው ተጎጂዎችን ጨምሮ ሁሉንም ባለድርሻ አካላት ያካተቱ እና ግልጽ ሊሆኑ እንደሚገባ፤ የተጀመረውም የሽግግር ፍትሕ ፖሊሲ አጠቃላይ ሂደት ተጎጂዎችን ማእከል ያደረገ፣ ተዓማኒ እና ግልጽነት ያለው፣ እንዲሁም ዓለም አቀፍ መስፈርቶችን ያሟላ እና የሰብአዊ መብቶች መርሖችን የተከተለ እንዲሆን ከፍተኛ ትኩረት ሊሰጠው እንደሚገባ በሪፖርቱ ተመላክቷል።
በአብዛኛው የኢትዮጵያ ክልሎች የትጥቅ ግጭቶች፣ ጥቃቶች ወይም የጸጥታ መደፍረሶች ከሐምሌ 1 ቀን 2015 ዓ.ም. እስከ ግንቦት ወር 2016 ዓ.ም. የተመዘገቡ ሲሆን፣ በዚህ ሳቢያ በታጣቂ ኃይሎች እና በመንግሥት የጸጥታ ኃይሎች በተወሰዱ እርምጃዎች በሲቪል ሰዎች ላይ የሚደርስ የሞት እና የአካል ጉዳት አሳሳቢነት ቀጥሏል። በተለይም በትጥቅ ግጭት ዐውድ ውስጥ በሲቪል ሰዎች ላይ የሚደርሱ የሰብአዊ መብቶች ጥሰቶች እንደቀጠሉ እና እንደተስፋፉ በሪፖርቱ ተመላክቷል። የትጥቅ ግጭት በሚካሄድባቸው አካባቢዎች ተጠልለው የሚገኙ ተፈናቃዮች፣ በተለይም ሴቶችና ሕፃናት፣ አካል ጉዳተኞችና አረጋውያን ለምግብና ለመሠረታዊ ሰብአዊ ድጋፍ እጥረት፣ ለጤና እና ትምህርት አገልግሎቶች መስተጓጎል ወይም መቋረጥ እንዲሁም ለሌሎች ተጨማሪ ማኅበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ችግሮች ተጋላጭ መሆናቸውም ተገልጿል።
በሪፖርት ዘመኑ በትጥቅ ግጭት፣ በግጭት ውስጥ በቆዩ አካባቢዎች እንዲሁም ግጭት በሌለበት በአንዳንድ ሁኔታዎች ወቅት ጭምር የሚፈጸም ከሕግ ውጪ የሆኑ የሲቪል ሰዎች ግድያ አሳሳቢ ሆኖ ቀጥሏል። በአማራ እና በኦሮሚያ ክልል በሲቪል ሰዎች ላይ በትጥቅ ግጭቱ እንዲሁም በግጭቱ ዐውድ ውስጥ ከሚደርሱ የሰብአዊ መብቶች ጥሰቶች በተጨማሪ ሲቪል ሰዎችን ዒላማ ያደረገ እገታ አሳሳቢነት ከፍተኛ ትኩረት የሚሻ ጉዳይ መሆኑ በሪፖርቱ ተመላክቷል።
ኢሰመኮ በበጀት ዓመቱ ለ10 ወራት ተፈጻሚ ሆኖ የቆየው የአስቸኳይ ጊዜ ሁኔታ አዋጅ አተገባበር ጋር ያለውን የሰብአዊ መብቶች ሁኔታ ክትትል ሲያደርግ መቆየቱን፤ በዚህ ሁኔታ ውስጥ በርካታ ሰዎች መደበኛ እና መደበኛ ባልሆኑ ማቆያ ቦታዎች ውስጥ ለተራዘመ እስር መዳረጋቸውን፤ እንዲሁም ለቀናት ወይንም ለሳምንታት ለቆየ ጊዜ ያሉበት ቦታ ሳይገለጽ/ሳይታወቅ በእስር መቆየተቻው ተገልጿል። ኢሰመኮ ሁሉንም መደበኛ ያልሆኑ ቦታዎችን በመጎብኘት ክትትል እና ምርመራ ለማድረግ ያደረገው ጥረት ባይሳካም፣ የደረሱትን አቤቱታዎችና ጥቆማዎች መሠረት በማድረግ ከሚመከለታቸው የክልል እና የፌዴራል የአስተዳደርና የጸጥታ አካላት ጋር በመነጋገርና ውትወታ በማድረግ ሲከታተል መቆየቱን፤ እንዲሁም ያሰባሰባቸውን ማስረጃዎች መሠረት በማድረግ በተለያየ ወቅት መግለጫዎችን ይፋ ማድረጉ በሪፖርቱ ተመልክቷል።
ከአስቸኳይ ጊዜ ሁኔታ አዋጁ አተገባበር ጋር ተያይዞ ከኮማንድ ፖስቱ ትዕዛዝ ውጪ በተለይ በአዲስ አበባ ከተማ፣ በአማራ፣ በኦሮሚያ፣ በሲዳማ፣ በማእከላዊ ኢትዮጵያ እና በደቡብ ኢትዮጵያ ክልሎች የሚዲያ እና የፖለቲካ ፓርቲ አባላትን ጨምሮ በርካታ ሰዎች ለእስር መዳረጋቸውን በዚህ ዝርዝር ሪፖርት ተመላክቷል።
በሌላ በኩል “ወቅታዊ ሁኔታ” በሚል ምክንያት ሰዎች ለዘፈቀደ እስር እንዲሁም ለአስገድዶ መሰወር የተዳረጉበት በርካታ ክስተቶች በተለያዩ የሀገሪቱ ክፍሎች መመዝገባቸውን፣ የመንቀሳቀስ መብትን በተመለከተ በተለያዩ የሀገሪቱ አካባቢዎች ባለው የጸጥታ ሁኔታ ወይም በሚጣሉ ገደቦች ምክንያት በተለይም በየብስ የሚደረግን እንቅስቃሴ አዳጋች ማድረጉ፤ እንዲሁም የመንግሥት የጸጥታ ኃይሎች ወይም በታጣቂ ቡድኖች ለተከታታይ ቀናት በሚዘጉ መንገዶች ምክንያት የሚደርሱ ኢኮኖሚያዊ እና ማኅበራዊ ችግሮች፣ በሸቀጦች ዋጋ እና በገቢ እንዲሁም በጤና እና ትምህርት አገልግሎቶች ተደራሽነት ላይ የሚደርሱ አሉታዊ ተጽዕኖዎች በዘንድሮ በጀት ዓመትም በተለይ በአማራ፣ በቤኒሻንጉል ጉሙዝ፣ በጋምቤላ እና በኦሮሚያ ክልሎችም መቀጠላቸው በዝርዝር ተብራርቷል።
ኢሰመኮ በበጀት ዓመቱ በአጠቃላይ 306 ፖሊስ ጣቢያዎችን እና 52 ማረሚያ ቤቶችን እንዲሁም አዋሽ አርባን ጨምሮ 15 መደበኛ ያልሆኑ ማቆያ ቦታዎችን ጎብኝቷል። ክትትል በተደረገባቸው ፖሊስ ጣቢያዎች እና ማረሚያ ቤቶች በርካታ መሻሻሎች ተስተውለዋል። ሆኖም በሁሉም ክልሎች ለማለት በሚያስችል ሁኔታ የዘፈቀደ እስር፣ የጅምላ እስር ወይም የፍርድ ቤት ውሳኔዎችን ባለማክበር ሰዎችን ይዞ የማቆየት፣ መደበኛ ባልሆኑ ማቆያ ቦታዎች ሰዎችን የመያዝ ድርጊቶች ተፈጽመዋል።
የተፈናቃዮች ሰብአዊ መብቶች ሁኔታን በተመለከተ በመንግሥት እንዲሁም መንግሥታዊ ባልሆኑ ተቋማት የሰብአዊ ድጋፍ በተለይ የምግብ ድጋፍ ለማቅረብ የሚደረገው ጥረት፤ በተወሰኑ የተፈናቃይ መጠለያ ጣቢያዎች በየጊዜው ወቅታዊ የሚደረግ የተሰባጠረ የተፈናቃዮች የመረጃ አያያዝ ሥርዓት መኖሩ፤ የስደተኞች እና ጥገኝነት ጠያቂዎች መብቶችን በተመለከተ የተለያዩ ዓለም አቀፍ እና ሀገር በቀል የተራድዖ ድርጅቶች መንግሥት ለስደተኞች እና ጥገኝነት ጠያቂዎች የሚያደርገው ጥበቃ እና ድጋፍ የተሟላ እንዲሆን ድጋፍ የሚያደርጉ መሆኑ በበጀት ዓመቱ ከታዩ መልካም እመርታዎች መካከል ናቸው። ሆኖም በሀገር አቀፍ ደረጃ የተፈናቃዮች ምዝገባ እና ሰነድ አሰጣጥ ሂደቱ ላይ ያለው ክፍተት መቀጠሉ፤ ለተፈናቃዮች የሚደረገው ድጋፍ በአግባቡ እንዳይከናወን አሉታዊ ተጽዕኖ ከማሳደሩ በተጨማሪ ሌሎች የመንቀሳቀስ እና የማኅበራዊ አገልግሎት የማግኘት መብቶቻቸውን ለመጠቀም እንዳይችሉ እንቅፋት መፍጠሩ እንደቀጠለ ነው።
ወቅቱን የጠበቀ፣ በቂ፣ ያልተቆራረጠ እንዲሁም ልዩ ፍላጎቶች ያሏቸውን ተፈናቃዮች መሠረት ያደረገ የሰብአዊ ድጋፍ እና ማኅበራዊ አገልግሎቶች አቅርቦት አለመኖሩ፤ በሀገሪቱ በተለያዩ አካባቢዎች ተፈጥሯዊና ሰው ሰራሽ በሆኑ ምክያቶች በመፈናቀል ሁኔታ ውስጥ ያሉ የሴቶች፣ ሕፃናት፣ አካል ጉዳተኞች እና አረጋውያን የሰብአዊ መብቶች ሁኔታ እጅግ አሳሳቢ መሆኑ፤ በትጥቅ ግጭት ዐውድ ውስጥ ባሉ አካባቢዎች በሴቶች እና ሕፃናት ላይ የሚደርሱ የሰብአዊ መብቶች ጥሰቶች በተለይም ወሲባዊ እና ጾታዊ ጥቃት መጨመሩ በዓመታዊ ሪፖርቱ ከተነሱ አሳሳቢ ጉዳዮች መካከል ናቸው።
በመጪው በጀት ዓመት ትኩረት ከሚሹ አንኳር ጉዳዮች መካከል የትጥቅ ግጭቶች በሰላማዊ ውይይት እንዲፈቱ ማድረግ፣ የሀገራዊ ምክክር እና የሽግግር ፍትሕ ሂደት ተዓማኒ አተገባበር ማረጋገጥ፣ ከፍርድ ቤት ትእዛዝ ውጪ በእስር ላይ የሚገኙ ሰዎች ሁሉ በአፋጣኝ እንዲለቀቁ ወይም የዋስትና መብታቸው እንዲከበር ማድረግ፤ በሰብአዊ መብቶች ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ በሚያሳድሩ ሕግ እና ፖሊሲዎች ላይ ማሻሻያ ማድረግ፤ በጥበቃ ሥር ያሉ ሰዎች እና የታራሚዎች የሰብአዊ መብቶች አያያዝ ማሻሻልና ማረጋገጥ፣ የትጥቅ ግጭቶች በኢኮኖሚያዊና ማኅበራዊ መብቶች ላይ ያሳደሩት አሉታዊ ተጽዕኖ፣ እንዲሁም የመንግሥት የፋይናንስና የበጀት እጥረት በተለይም በጤና እና በትምህርት አገልግሎቶች ላይ ያስከተለው ጉዳት ታሳቢ በማድረግ በኢኮኖሚያዊና ማኅበራዊ መብቶች ዘርፍ የሚከናወነውን ሥራ ማጠናከርና ማጎልበት የሚሉት ተጠቃሽ ናቸው።
የኢሰመኮ ዋና ኮሚሽነር ዶ/ር ዳንኤል በቀለ የሥራ ዘመናቸው ማብቃት ጋር በተገጣጠመው በዚህ በ3ተኛው የኢትዮጵያ ዓመታዊ የሰብአዊ መብቶች ሁኔታ ሪፖርት ባስተላለፉት መልእክት፣ “ኢትዮጵያ ከምትገኝበት የግጭት አዙሪት ዐውድ ለመውጣትና በዚሁ ዐውድ ለደረሱ መጠነ ሰፊ የሰብአዊ መብቶች ጥሰቶች በዘላቂነት እልባት ለመስጠት ከሰላማዊ መንገድ፣ ከውይይት፣ ከምክክር እና ከሽግግር ፍትሕ ሂደት ውጪ ሌላ አማራጭ የለም” ብለዋል። አክለውም የሽግግር ፍትሕ ሂደት ተዓማኒና ቅቡልነት ባለው መንገድ ለመተግበር መንግሥትን ጨምሮ ሁሉም ባለድርሻ አካላት፣ በሀገሪቱ በተለያዩ ክፍሎች በሚካሄዱ የትጥቅ ግጭቶች ተሳታፊ የሆኑ ወገኖች፣ እንዲሁም የሀገሪቱ የሰብአዊ መብቶች ሁኔታ ይመለከተኛል የሚሉ ሁሉም ወገኖች፤ ለሀገራዊ ምክክሩና ለሽግግር ፍትሕ ሂደቱ በቀና መንፈስ ዕድል እንዲሰጡ ጥሪ አቅርበዋል።
. . .
