ሴት የሰብአዊ መብቶች ተሟጋቾች ሚና እና የሚያጋጥሟቸው ተግዳሮቶች

Samuel Worku Human Rights Fellow Women’s and Children’s Rights Department, EHRC

ሳሙኤል ወርቁ የሰብአዊ መብቶች ተባባሪ ባልደረባ የሴቶች እና የህጻናት መብቶች ስራ ክፍል፣ ኢሰመኮ

የሰብአዊ መብቶችን የማስከበር ቀዳሚ ኃላፊነት በመንግሥት ላይ የወደቀ ቢሆንም ስለ ሰብአዊ መብቶች የሚሟገቱ ግለሰቦች፣ ማኅበራት፣ ድርጅቶች እና የሰብአዊ መብቶች ተቋማትም የሰብአዊ መብቶችን በማስከበር ረገድ ከፍተኛ ሚና ይጫወታሉ።  የሰብአዊ መብቶችን በማስከበር ረገድ ጉልህ ሚና ከሚጫወቱት አካላት መካከልም ሴት የሰብአዊ መብቶች ተሟጋቾች ይገኙበታል።  የአፍሪካ የሰብአዊ መብቶች ልዩ ዘጋቢ ሴት የሰብአዊ መብቶች ተሟጋች የሚለውን ሃሳብ በግልም ሆነ ከሌሎች ጋር በመተባበር ሰብአዊ መብቶችን በማስፋፋት እና በመጠበቅ ላይ የተሰማሩ እና በሴቶች መብቶች፣ የሥርዓተ ፆታ እኩልነት እና በሌሎች መሰል መብቶች ላይ የሚሰሩ ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾችን የሚያመለከት እንደሆነ ይገልጻሉ። 

ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ለሰብአዊ መብቶች መከበር እና መስፋፋት ከፍተኛ አስትዋጽኦ የሚያበረክቱ ሲሆን፣ በማኅበረሰቡ ውስጥ ያሉ የሰብአዊ መብቶች አያያዝ ችግሮችን ነቅሶ የማውጣት እና የማኅበረሰቡን ግንዛቤ የማሳደግ ሥራዎችንም ይሠራሉ። እነዚህ ተሟጋቾች በኅብረተሰቡ ውስጥ እስከታች ወርደው የሚሠሩ በመሆናቸው በማኅበረሰቡ ውስጥ የሚስተዋሉ የሰብአዊ መብቶች አያያዝ ጉድለቶች ተገቢውን ትኩረት እንዲያገኙ ከማስቻልም አልፈው ማኅበረሰቡን እንዲሁም ልዩ ልዩ ባለድርሻ አካላትን በማስተባበር ችግሮቹ የሚፈቱበትን መንገድ በመቀየስ በኩል አይነተኛ ሚና ይጫወታሉ። በተጨማሪም ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች የሰብአዊ መብቶች ጥሰቶችን በማጋለጥ፣ ሕጎችን እና አሠራሮችን በመሞገት፣ ድህነትን እና አድሎአዊ ድርጊቶችን በመዋጋት፣ የፍትሕ ተደራሽነትን፣ ዴሞክራሲን፣ የሴቶችን እኩልነት እና ሁለንተናዊ ተሳትፏቸውን በማረጋገጥ በኩል ከፍተኛ አበርክቶ አላቸው። 

ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች እንደአብዛኞቹ የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ለሕገወጥ እስር፣ ማሰቃየት፣ ድብደባ እና እንግልት የሚጋለጡ ቢሆንም፤ ሴት በመሆናቸው ደግሞ በልዩ ሁኔታ ፆታን መሠረት ላደረጉ ድርብርብ የሰብአዊ መብቶች ጥሰት ተጋላጭ ይሆናሉ። ከእነዚህም ውስጥ የኃይል ጥቃቶች፣ ትንኮሳ እና አስገድዶ መደፈርና ሌሎች ወሲባዊ ጥቃቶች፣ መገለል፣ የቃል እና የሥነ-ልቦና ጥቃቶች እንዲሁም ሰብአዊ ክብርን ለሚያዋርድ አያያዝ መጋለጥ በግንባር ቀደምትነት የሚጠቀሱ ናቸው። በአፍሪካ ያለውን የሴት ሰብአዊ መብት ተሟጋቾች የመብቶች ጥበቃን በሚመለከት የአፍሪካ የሰብአዊና የሕዝቦች መብቶች ኮሚሽን ይፋ ያደረገው ጥናት በአፍሪካ ውስጥ የሚገኙ ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች በሕይወት የመኖር፣ የአካላዊ ደህንነት የመጠበቅ፣ የነፃነት ፣ የመልክም ስም መጠበቅ፣ ሃሳብን በነፃነት የመግለጽ፣ የመሰባሰብ እና የመደራጀት መብቶቻቸው እንደሚጣሱ እና ፆታን መሠረት ያደረጉ የኃይል እና የወሲባዊ ጥቃቶች እንደሚፈጸምባቸው ያመላክታል። 

ይህም የዓለም ሀገራት ለጉዳዩ ልዩ ትኩረት እንዲሰጡ ያስገደደ ሲሆን፣ እ.ኤ.አ በ2014  የሴት ሰብአዊ መብት ተሟጋቾችን ጥበቃ ለማጠናከር የወጣ መግለጫ በተባበሩት መንግሥታት ጠቅላላ ጉባኤ ጸድቋል። መግለጫው በሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ላይ ለሚደርሰው መጠነ ሰፊ የሰብአዊ መብቶች ጥሰት እውቅና በመስጠት ሀገራት የሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች የመብቶች ጥበቃ ማዕቀፍን እንዲያጠናክሩ እና መብታቸውን ለማስከበር የሕግ፣ መዋቅራዊ/ተቋማዊ እና ሌሎች አስፈላጊ እርምጃዎችን እንዲወስዱ ይጠይቃል። 

ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ሰው በመሆናቸው ብቻ ያለምንም አድሎአዊ ልዩነት በዓለም አቀፍ የሰብአዊ መብቶች ድንጋጌዎች የተቀመጡ መብቶች ባለቤት ሲሆኑ፣ በሴቶች ላይ የሚፈጸምን ማንኛውንም አይነት አድሎአዊ ልዩነት ለማስወገድ የወጣው ዓለም አቀፍ ስምምነት አንቀፅ 7 ሀገራት የሴቶችን ሁለንተናዊ ተሳትፎ ከሚያሰናክሉ ተግባራት እንዲቆጠቡ እና ይህንን መብታቸውን እንዳይጠቀሙ እክል የሚፈጥሩ ነገሮችን እንዲያስወግዱ ያስገድዳል። 

የኢ.ፌ.ዲ.ሪ ሕገመንግሥት አንቀጽ 35 ከላይ በዓለም አቀፍ የሰብአዊ መብት ስምምነቶች የተደነገጉትን የሴቶች ሁለንታናዊ ተሳትፎ ጥበቃዎች በሚያጠናክር መልኩ ሴቶች በማኅበራዊ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ጉዳዮች ላይ ያለምንም አድሎአዊ ልዩነት ከወንዶች እኩል የመሳተፍ መብት እንዳላቸው ይደነግጋል። መንግሥት እነዚህን መብቶች ትርጉም ባለው መልኩ እንዲተገበሩ አስፈላጊ እርምጃዎችን እንዲወስድ ኃላፊነት ይጥልበታል።

እ.ኤ.አ በ1981 ኢትዮጵያ ፈርማ ያጸደቀችው በሴቶች ላይ የሚፈጸምን ማንኛውንም አይነት አድሎአዊ ልዩነት ለማስወገድ የወጣው ዓለም አቀፍ ስምምነት ኮሚቴ ከስምምነቱ አፈጻጸም ጋር በተገናኘ እ.ኤ.አ በ2019 ለኢትዮጵያ መንግሥት ባስተላለፈው ምክረ-ሃሳብ የኢትዮጵያ መንግሥት ሴት ሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ሥራቸውን ያለማንም ጣልቃ ገብነት በነፃነት ማከናወን ይችሉ ዘንድ አስፈላጊ የሆኑ የሰብአዊ መብት ጥበቃዎች ላይ ማሻሻያዎችን እንዲያጠናክር ጥሪ አቅርቧል። 

ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ሰላም እና ደህንነትን እንዲሁም ዘላቂ ልማትን በማረጋገጥ እና በማኅበረሰቡ ውስጥ ስር የሰደዱ አድሎአዊ አስተሳሰቦችን በመዋጋት ረገድ ከፍተኛ አስተዋጽኦ የሚያበረክቱ በመሆናቸው ሴቶችን ያላሳተፈ የሰብአዊ መብቶች ማስከበር ሂደት ለውጥ ሊያመጣ አይችልም። የሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾችን የመብት ጥበቃ ማጠናከር የሰብአዊ መብት ጥበቃን በአጠቃላይ ማጠናከር በመሆኑ የሴት ሰብአዊ መብት ተሟጋቾችን የመብት ጥበቃ ማጠናከር ላይ ልዩ ትኩረት ተሰጥቶ ሊሠራ ይገባል። በመሆኑም መንግሥት የሚያወጣቸው ሕጎች እና የሚያቋቁማቸው ተቋማት የሴቶችን ሁለንተናዊ ተሳትፎ የሚያረጋግጡ እና ሥርዓተ-ፆታን ያማከሉ/ያካተቱ መሆናቸውን በማረጋገጥ መሥራት ይጠበቅበታል።  በተጨማሪም በሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶችን ለመከላከል የሚያስችሉ አወንታዊ እርምጃዎችን መውሰድ እና የመብት ጥሰቶች ተፈጽመው ሲገኙም አጥፊዎቹን ለሕግ የማቅረብ ግዴታውን በአግባቡ ሊወጣ ይገባል።

የሰብአዊ መብቶችን በማስከበር ረገድ ሚና ያላቸው የሰብአዊ መብት ተቋማት እንዲሁም በሰብአዊ መብቶች ዙሪያ የሚሠሩ መንግሥታዊ ያልሆኑ ተቋማትም በሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ላይ የሚፈጸሙ የመብት ጥሰቶች ላይ መረጃ የመሰብሰብ ፣የክትትል ሥራዎች እና ጥሰቶችን የማጋለጥ ሥራዎች መስራት አለባቸው። በተጨማሪም ሴት የሰብአዊ መብት ተሟጋቾችን ጨምሮ ለተለያዩ ባለድርሻ አካላት የአቅም ማጎልበቻ ስልጠናዎች እና የገንዘብ ድጋፍ ማድረግ፣ አስቻይ ሁኔታዎች መፈጠር ይችሉ ዘንድ የሕግ እና ተቋማዊ ለውጥ ማምጣት የሚያስችል የጉትጎታ/ግፊት ሥራ እና የማኅበረሰቡን ግንዛቤ ማሳደግ ላይ ትኩረት ሰጥተው መሥራት ይጠበቅባቸዋል።

Photo credit: Rod Waddington