በኢትዮጵያ እውነትን የማወቅ መብትን ጨምሮ የሽግግር ፍትሕ ላይ እየተካሄደ ያለ አውደ ጥናት

የኢትዮጵያ ሰብአዊ መብቶች ኮሚሽን (ኢሰመኮ) ጋዜጣዊ መግለጫ
መጋቢት 15 ቀን 2014 ዓ.ም.

የኢትዮጵያ ሰብአዊ መብቶች ኮሚሽን እና የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት (ተ.መ.ድ.) የሰብአዊ መብቶች ከፍተኛ ኮሚሽነር የምሥራቅ አፍሪካ ቢሮ (East Africa Regional Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR-EARO) በጋራ በመሆን ከመጋቢት 15 እስከ 16 ቀን 2014 ዓ.ም ጉዳዩ የሚመለከታቸው የመንግሥት መስሪያ ቤቶችን፣ ሲቪል ማኅበራትን፣ የተ.መ.ድ. ኤጀንሲዎችን፣ አህጉራዊ ድርጅቶችን (Regional Organisations)፣ ምሁራንንና አህጉራዊ ባለሙያዎችን ያሳተፈ እውነትን የማወቅ መብትን ጨምሮ በኢትዮጵያ የሽግግር ፍትሕ በሚል ርዕስ የምክክር መድረክ አዘጋጅተዋል፡፡ ስብሰባው የሚካሄድበት ቀን ከፍተኛ የሰብአዊ መብቶች ጥሰቶችን በተመለከተ እውነቱን የማወቅ መብት እና የተጎጂዎች ሰብአዊ ክብር በዓለም አቀፍ ደረጃ የሚታሰብበት ዕለት ሲሆን፣ ቀኑ ከእ.ኤ.አ. 2010 ጀምሮ በየዓመቱ መጋቢት 15 (ማርች 24 ) ይታሰባል።

ስብሰባው ኢሰመኮ እና OHCHR-EARO በትግራይ ክልል ላይ ባካሄዱት የጣምራ ምርመራ ሪፖርት ውስጥ የተዘረዘሩ ምክረ ሃሳቦች ውጤታማ፣ የተቀናጀ እና ጊዜውን የጠበቀ ትግበራ እንዲኖራቸው፤ በተለይም ከሽግግር ፍትሕ ጋር ተያያዥ የሆኑ ምክረ ሃሳቦችን ለማገዝ ከሚሰሯቸው ተግባራት መካከል አንዱ ነው፡፡ በጥቅምት 24 ቀን 2014 ዓ.ም. ይፋ በተደረገው የጣምራ ሪፖርት ለተለያዩ አካላት ተለይተው የተዘጋጁ 59 ምክረ ሃሳቦችን በግጭቱ ተሳታፊ ለሆኑ ወገኖች፣ ለዓለም አቀፉ ማኅበረሰብ፣ እና ለሌሎች የሚመለከታቸው አካላት ያቀረበ ሲሆን፣ ከእነዚህ መካከል አንዱ የሰብአዊ መብቶችን መርሆች የሚያሟላ ፣ ሁሉን አቀፍ እና ተጎጂዎቸን ማዕከል ያደረገ የሽግግር ፍትሕ ሥርዓት (transitional justice mechanism) እንዲቋቋም የሚለው ይገኝበታል።

የአውደ ጥናቱ ዋና ዓላማ ባለድርሻ አካላት እውነትን የማወቅ መብትን ጨምሮ የሽግግር ፍትሕ አካል የሆኑ ጽንሰ ሃሳቦች ላይ ያላቸውን ግንዛቤ ለመጨመር ሲሆን፣ በስብሰባው ሌሎች ሀገራት በሽግግር ፍትሕ ያላቸው ተሞክሮዎች የሚጋሩ ይሆናል። በተጨማሪም በኢትዮጵያ የሽግግር ፍትሕ ፖሊሲ እና ማዕቀፍ ሊዘጋጅ ስለሚችልበት ሁኔታና ሌሎች ጉዳዮች ውይይት ይደረጋል። 

እውነትን የማወቅ መብት ጋር ተያይዞ የኢሰመኮ ዋና ኮሚሽነር ዶ/ር ዳንኤል በቀለ በመክፈቻ ንግግራቸው “ጣምራ ምርመራው በተደረገበት ወቅት ተጎጂዎች በእራሳቸውና በቤተሰብ አባሎቻቸው ላይ ስለደረሰው ጉዳት እውነቱን ማወቅ እንደሚፈልጉ እና በግጭቱ የተሳተፉ ሁሉም ወገኖች ተጎጂዎች የደረሰባቸውን የመብቶች ጥሰት እና በደል እውቅና ሰጥተው ኃላፊነት እንዲወስዱ እንደሚፈልጉ ለምርመራ ቡድኑ ገልጸዋል” ብለዋል። በተጨማሪም ዋና ኮሚሽነሩ ከሁሉም የሰብአዊ መበቶች በደል እና ጥሰት የደረሰባቸው ተጎጂዎች ጎን የሚቆሙ መሆናቸውን ገልጸው፣ ኢሰመኮ እውነትን የማጋለጥና ጥሰቶችን የመሰነድና ሪፖርት የማድረግ ሥራውን፣ እንዲሁም በመላው ኢትዮጵያ የሰብአዊ መብቶች በደል እና ጥሰት ለሚደርስባቸው ሰዎች ፍትሕ እንዲረጋገጥ የሚያደርገውን ጥረት አጠናክሮ የሚቀጥል መሆኑን አስረድተዋል። 

የOHCHR-EARO ተወካይ ማርሴል ክሌመንት አክፖቮ በበኩላቸው በሺዎች የሚቆጠሩ ሴቶች፣ወንዶች እና ሕፃናት በግጭቱ ምክንያት በከፍተኛ ደረጃ ጉዳት የደረሰባቸውንና እየደደረሰባቸው ያሉ ሰዎችን ሁኔታና በግጭት ውስጥም ቢሆን የመቻቻልን፣ የዕርቅን እና የውይይትን መልዕክቶች ለማስተላለፍ ጸንተው ለቆሙ እውቅና ሰጥተዋል፡፡ አክለውም የተለያዩ ሀገራት የራሳቸው የሆነ የፍትሕ ራዕይ ያላቸው በመሆኑ የተጎጂዎችን ፍላጎት በሚያጣጥም መልኩ የኢትዮጵያ ባሕላዊ (ቅርሳዊ)፣ ፖለቲካዊ እና ሃይማኖታዊ አውድ ሊታሰብ እንደሚገባ ገልጸዋል።

የቪድዮ መልዕክት ያስተላለፉት በተ.መ.ድ. የእውነት፣ የፍትሕ፣ የመልሶ መቋቋምና ጥሰቶች እንዳይደገሙ ዋስትና የማግኘት ጉዳዮች ልዩ ዘጋቢ የሆኑት ፋቢያን ሳልቪኦሊ፣ የሽግግር ፍትሕ ሂደት ተጎጂዎችን ማዕከል ያደረገ፣ የሥርዓተ-ጾታ አመለካከቶችን የሚያካትትና ዓለም አቅፍ የሰብአዊ መብቶች መስፈርቶችን የሚያከብር ሊሆን እንደሚገባ ገልጸዋል፡፡ ልዩ ዘጋቢው የሽግግር ፍትሕ ሂደት አምስቱ ምሰሶዎች እውነትን የማወቅ መብት፣ ፍትሕ የማግኘት መብት፣ መልሶ መቋቋም፣ ጥሰቶች እንዳይደገሙ የሚወሰዱ የዋስትና እርምጃዎች እንዲሁም የመታሰብያ/ የማስታወሻ ሥራዎች (memorialization) መሆናቸውን አብራርተው፣ እነዚህ አምስት ምሰሶዎች እርስ በራሳቸው መደጋገፍ እንደሚኖርባቸው አጽኖት ሰጥተዋል። በመጨረሻም ልዩ ዘጋቢው በኢትዮጵያ የሽግግር ፍትሕ ሂደት እንዲጀመር ለማስቻል ቴክኒካል (ሙያዊ) እገዛ ለማድረግ ፈቃደኝነታቸውን ገልጸዋል፡፡

የውይይት መድረኩ ኢትዮጵያ እንደ ሀገራዊ የምክክር ኮሚሽን ያሉ ሰላምን ለመመለስ የሚያግዙ መልካም እርምጃዎች እየወሰደች በምትገኝበት ወቅት የሽግግር ፍትሕ መዋቅር ሊኖር የሚችልበትን እድል በተመለከተ ከሚደረጉ ተከታታይ ዝግጅቶች መካከል የመጀመሪያው ነው፡፡ ከዚህ አንፃር ኢሰመኮ የዓለም አቀፍ መስፈርቶችን በጠበቀ መልኩ አካታች የሆነ የእርቅ ሂደት እንዲኖር ሙሉ ድጋፍ አንዲያደርጉ ለሁሉም ባለድርሻ አካላት ጥሪ ያቀርባል፡፡

ለእንግሊዘኛው ጋዜጣዊ መግለጫ ይህንን ይጫኑ